Helaas iets later dan normaal i.v.m. de vakantie, maar hij is er wel, de tip van de mand augustus 2016!
Alle diersoorten zijn wel eens gefotografeerd, vogels zittend op een takje, libellen hangend in het riet en bloemen beschenen door de zon. Daarom probeer je als fotograaf je onderwerp vaak net even anders dan anders vast te leggen. Dat kan met behulp van het gebruik van allerlei beeldende technieken, zoals een bijzondere lichtval, een mooie compositie, veel onscherpte, bokeh of bijzondere combinaties van kleuren. Maar je kunt het ook in een andere richting zoeken, die je beeld ook een bijzondere inhoudelijke lading geeft, en daarover gaat deze tip van de maand, namelijk over het vastleggen van diergedrag.
Afbeelding 1 en 2: wat is mooier, een nijlgans die gewoon zit, of eentje die net zijn velugels strekt
Waar fotografeer je diergedrag?
Het fotograferen van diergedrag klinkt als iets wat je niet zomaar doet. Je denkt misschien dat je naar een bijzonder gebied moet met veel wilde dieren en dat dat alleen is weggelegd voor mensen met veel tijd en ervaring. Niets is minder waar, juist in je eigen omgeving kan je het mooiste diergedrag fotograferen. Het kost misschien wat tijd, maar bijzondere foto’s gegarandeerd! Het is wel waar dat diergedrag fotograferen tijd en doorzettingsvermogen kost, niet alleen tijdens het fotograferen zelf, maar ook tijdens de voorbereiding erop. En dat klinkt natuurlijk leuk, dat voorbereiden, maar hoeft niet altijd, het gebeurt vaak genoeg dat je zomaar ineens tegen een dier dat ergens mee bezig is, aanloopt.
Diergedrag geeft je foto net even een extra’tje, het zorgt ervoor dat er een verhaal in je foto zit, dat misschien wel sprake is van actie, en dat verhoogt de belevingswaarde van je foto. Mensen blijven hierdoor namelijk langer naar je foto kijken en daardoor erover nadenken, waardoor je kunt zien dat foto’s van diergedrag vaak beter zijn dan dierenfoto’s waarop je gewoonweg dieren ziet zitten.
Even voor de duidelijkheid: wat bedoelen we met diergedrag?
Diergedrag betekent simpelweg de handelingen die dieren uitvoeren tijdens hun leven, en dat kan van alles zijn, van voedsel zoeken en eten tot de balts of paring (hetzelfde, alleen bij vogels heet het balts en bij insecten en zoogdieren de poaring) en van het verjagen van vijanden tot het uitvoeren van luchtacrobatiek (gierzwaluwen). Een koolmees die naar een vogelhuisje vliegt met voer voor zijn/haar jongen is dus al interessant en ook een eend die zijn veren wast of en spin die een dier inpakt in zijn web zijn sprekende voorbeelden, die je dicht bij huis kunt vinden.
Hoe pak je het aan?
Je kunt diergedrag, dat een extra ‘touch’ geeft aan je foto’s, dus overal tegenkomen, hoewel het klinkt als iets bijzonders. Bij het fotograferen is wel geduld en doorzettingsvermogen nodig, zie je een spinnenweb, blijf dan rustig wachten tot er iets langsvliegt dat in het web terecht komt, of kom later terug om te kijken of de spin al iets heeft gevangen. Het allerbelangrijkste is natuurlijk altijd dat je respect hebt voor de natuur en de boel niet beschadigt of verstoort. Als je bijvoorbeeld oudervogels fotografeert bij een nestkast, blijf dan op gepaste afstand, komen de ouders bijvoorbeeld langere tijd niet terug, dan sta je te dichtbij. En let ook op dat je bijvoorbeeld geen insecten per ongeluk opjaagt die vervolgens in een spinnenweb terecht komen.
Die verstoring zul je vast vaker onbewust dan bewust doen. Daarvan even een voorbeeld. Weidevogels bijvoorbeeld zijn heel makkelijk te verstoren zonder dat je het doorhebt. Stel je voor, je loopt door een weidevogelgebied op het moment dat veel kuikentjes uit het ei zijn gekropen. Natuurlijk let je er bij het wandelen op dat je geen kuikentjes en nesten vertrapt en dat je niet te dichtbij komt, dan ben je al goed bezig. Maar toch ben je dan nog de boel aan het verstoren. De ouders, die normaal gesproken hun jongen fel verdedigen tegen roofdieren zoals vossen en roofvogels,. houden nu afstand, waardoor de kans dat jongen gepakt worden groter wordt. Hoewel je dus met de beste bedoelingen bezig bent, verstoor je onbewust toch het proces. Denk dus altijd goed na en probeer in je voorbereiding ook iets over het voorkomen van verstoring te weten te komen.
Zorg naast het voorkomen van verstoring er natuurlijk ook voor dat je alle fotografische kennis die hebt in je achterhoofd hebt, blijft gebruiken. Als je iets ziet gebeuren, maak dan niet gewoon foto’s, maar blijf letten op bijvoorbeeld je compositie en kleurgebruik en probeer ook daarin creatief te zijn. Een echt supersterke natuurfoto is namelijk een foto die mooi is om naar te kijken, die een verhaal vertelt of waar je een verhaal bij kunt vertellen en die gemaakt is met respect voor de natuur. Als je die drie dingen combineert, ben je wat ons betreft een behoorlijk goede fotograaf, in ieder geval qua werkwijze.
Verder is ook leuk om te zorgen dat echt iets kunt vertellen over het gedrag dat je hebt gefotografeerd, dan kan je later ook nog ene stukje informatie vertellen bij je toch al bijzondere foto, dat vinden mensen vaak leuk en dat zorgt ervoor dat je foto nog meer aandacht krijgt. Ook dat is al een reden om iets te weten te komen over je onderwerp
Voorbeelden
Natuurlijk is het lastig om ineens te bedenken wat voor diergedrag je wilt gaan fotograferen, daarom hier wat inspiratie met behulp van voorbeelden uit een aantal diergroepen, natuurlijk in combinatie met de broodnodige natuurkennis.
Vogels
Vogels zijn op allerlei manieren te fotograferen. Leuk is het bijvoorbeeld om ze te fotograferen terwijl ze hun verenpak uitgebreid wassen en poetsen. Dit doen vogels zoals je verwacht om vuil verwijderen, maar daarnaast is het erg belangrijk om zich te beschermen tegen water, hiervoor hebben alle vogels een klier in hun staart, die een vetachtige stof aanmaakt. Deze stof smeren vogels over hun veren zodat deze waterafstotend worden, en ze niet helemaal nat worden als in het water terecht komen en dus niet te zwaar worden om te kunnen vliegen. Hier komt meteen het volgende gedrag, want sommige vogelsoorten hebben die klier niet. Een voorbeeld daarvan is de aalscholver, en laat hem nou net een vogel zijn die vis eet, zodat hij, of hij nou wil of niet, wel het water in moet. Dan zit er niets anders op dan daarna hun vleugels te drogen. Daarom zie je aalscholvers vaak hun uitgespreide vleugels wapperen, ook een vorm van diergedrag.
Daarnaast zijn in het voorjaar allerlei gebeurtenissen rondom het nest, zoals nestbouw, de paring, het eten geven van jongen en uiteindelijk natuurlijk het uitvliegen. Let wel op, want zoals al gezegd zijn vogels in deze fase hele gevoelig voor verstoring, houd dus afstand en vraag jezelf constant af of je de dieren niet in de weg zit. Let ook op dat sommige vogels als ze jongen hebben behoorlijk fel kunnen zijn, zwanen, ganzen of meeuwen bijvoorbeeld. Dat kan je ze geenszins kwalijk nemen, de jongen zijn immers kwetsbaar en die vogels zijn enkel goede ouders die hun jongen verdedigen.
Verder heb je nog vogels die een zandbad nemen, naar voedsel zoeken (bijvoorbeeld meeuwen die krabben van grote hoogte laten vallen op een harde dijk om het ondoordringbare schild te kraken), het vechten van roofvogels enzovoort.
Afbeeldign 3: Deze knobbelzweaan is onder water op zoek naar waterplanten met zijn snavel, een mooi stukje diergedrag, maar ook een mooie foto, door de reflectie van de bomen in de achtergrond waarop het oranje avondlicht valt
Afbeelding 4: Meerkoet, wast zich en krabt even aan zijn kop, door de mooie reflectie extra bijzonder en ook grappig, want hij lijkt natuurlijk te zwaaien naar szijn spiegelbeeld. De takken in het water zorgen bovendien voor mooie lijnen
Afbeelding 5: etende jonge knobbelzwaan, in de weer met grasspriet van Engels raaigras
Insecten en spinnen
Geleedpotigen vertonen ook allerlei boeiend gedrag, dat soms zelfs nog nooit is gefotografeerd. Parende insecten zijn altijd leuk, je loopt ze vaak toevallig tegen het lijf. Waterjuffers bijvoorbeeld maken een zogenaamd paringswiel, waarbij het mannetje met zijn achterlijf het vrouwtje vastpakt voor extra stevigheid terwijl het vrouwtje haar achterlijf vastmaakt onder het borststuk van het mannetje, waar de eigenlijke paring plaatsvindt. Na de paring moeten de eitjes worden gelegd in waterplanten. Het mannetje gaat hierbij mee met het vrouwtje in een zogenaamde tandem. gaaf om te fotograferen is dat bij sommige juffersoorten het mannetje zichzelf door het klapperen van de vleugels omhoog houdt, terwijl het vrouwtje de eitjes afzet met haar legboor.
Sommig insectengedrag is nog nooit (goed) gefotografeerd. Het koevinkje bijvoorbeeld, dat op veel plaatsen in Nederland voorkomt, laat bij het afzetten van eitjes de eitjes gewoon vallen terwijl het boven de planten vliegt. Daar heb ik nog nooit foto’s van gezien! Natuurlijk is het niet eenvoudig om zoiets op een bijzondere manier in beeld te brengen, maar vermoedelijk ga ik het ooit proberen…
Afbeelding 6: bijzonder! een mannetje (klein) en een vrouwtje (groot) van de kruisspin in één web, waarschijnlijk voorafgaand aan een paring. Extra bijzonder in beeld gebracht door de achtergrond van gele bloemen!
Afbeelding 7: paring van het icarusblauwtje, mannetje boven en vrouwtje onder
Afbeelding 8: paring kleine roodoogjuffer, de juffer met rode ogen is het mannetje, de ander het vrouwtje, door de bladeren op de vorogrond, krijg je het idee van een bijzonder doorkijkje
Zoogdieren
Zoogdieren fotograferen is altijd lastig en vergt veel voorbereiding. Zoogdieren zijn over het algemeen erg schuw en daarom is het belangrijk stil te zijn, kleding zonder opvallende kleuren te dragen, en tegen de wind in te lopen zodat ze je niet ruiken. En als je ze gevonden hebt, kijken ze vaak verschrikt op en focussen ze zich enkel op jou. Als dieren alert zijn bij mogelijk gevaar, zullen ze niet snel bijzonder gedrag vertonen, dat doen ze alleen als ze zich op hun gemak voelen.
Konijnen en hazen zijn nog vrij makkelijk te vinden, leuk is het om te fotograferen wanneer ze achter elkaar aanzitten, met elkaar in contact komen en elkaar besnuffelen of tijdens een paring. Ook muizen kunnen heel bijzondere foto’s opleveren als ze bijvoorbeeld eten of materialen voor een nest verzamelen.
Dan zijn er nog de groter zoogdieren, bijvoorbeeld reeen, damherten of edelherten. Deze zijn behoorlijk schuw, behalve in de bronsttijd, waarin de mannetjes zich proberen voort te planten. In die periode gebeurt er vanalles, mannetjes vechten met elkaar, gaan vertederend om met de vrouwtjes en burlen om extra indruk te maken. Maar ook de rest van het jaar zijn er bijzondere momenten te vinden, bijvoorbeeld als de moeders (hindes) voor hun jongen(kalfjes) zorgen of als allee kalfjes gezamenlijk wachten tot de moeders terugkomen van het grazen. Bedenk wel dat jongen en moeders in deze tijd erg schuw zijn, en dat ze moeilijk te benaderen en makkelijk te verstoren zijn!
Afbeelding 8: parende konijnen, de donkere achtergrond zorgt vor rust en brengt de focus naar het onderwerp
Natuurfotografie voor kinderen 